I. ÜNİTE: 20. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA

A) I. DÜNYA SAVAŞI (1914–1918)
Birinci Dünya Savaşı 1914 Haziranı’nda Avusturya-Macaristan taht adayının Bosna’da öldürülmesi üzerine Üçlü İtilaf Devletleri ile Üçlü antlaşma (İttifak) devletleri arasında başladı. İlk aylarda bir Avrupa Savaşı gibi görünse de, Ekim sonunda Türklerin savaşa katılmaları ile Asya ve Afrika kıtalarına da bulaşmış oldu. 1917’de Amerika’nın savaşa katılması ile de bir dünya savaşı haline geldi. Bir yıl sonra da İttifak (antlaşma) devletlerinin, İtilaf (uzlaşma) devletlerine yenilgisi ile son buldu.

1) SAVAŞIN SEBEPLERİ

1. Fransız İhtilali’nin doğurduğu Milliyetçilik akımı
I. Dünya Savaşı öncesinde Avrupa’da irili ufaklı 20 devlet yer alıyordu. Bunlar arasında Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile Rus Çarlığı ulusal karakterden yoksundu. Avusturya İmparatorluğu’nda Avusturyalılardan başka Macarlar, Slovaklar, Lehler, Çekler, Sırplar, Hırvatlar ve bir kısımda olsa İtalyanlar bulunmakta idi. Rus İmparatorluğu ise Türkler, Lehliler, Finlandiyalılar, Ermeniler, Gürcüler ve Yahudiler vardı. Kendilerini Avusturya ve Ruslara yabancı gören bu topluluklarda da ulusal devlet kavramı önem kazanmış ve dolayısıyla bağımsızlık fikri gelişmiş bulunuyordu.

2. Aşırı Ulusçuluk (Üstün ırk olduğu düşüncesi-Faşizm)
Almanya, Germen ırkını ve kültürünü her şeyin üstünde gördüğü ve tuttuğu için kendisini üstün millet ilan etmekte bir sakınca görmüyordu. Bundan ötürüde Almanya’nın dünyaya hakim olması siyaseti icat edildi.
Rusya, Almanya’dan geri kalmak niyetinde değildi. Rusya’da Slav ırkının üstünlüğü üzerine politika geliştirmeye başladı.
İngiltere’de, Anglo-Sakson ırkının üstünlüğü ortaya attı.
Fransızlar ise, Almanlardan öç alma, Hıristiyanlığı savunma ve yayma gibi fikirler geliştirdiler.
Bu dört büyük devlet yanında İtalya ve Balkan devletlerinde her biri de kendisinin üstün ırk olduğuna inanmaya ve aşırı ulusçuluk (faşizm) fikrini savunmaya başladı.

3. Sömürgecilik yarışı – Ekonomik rekabet
Almanya ve İtalya’nın 1870’de ortaya çıkması ve bu devletlerin Fransa ve İngiltere ile sömürge kapma yarışına girmeleri

4. Fransa ile Almanya arasındaki ekonomik rekabet
Fransa’nın, Almanya’ya 1871 Sedan Savaşı’nda kaptırdığı Alsas-Loren’i geri almak istemesi.

5. Avusturya-Macaristan veliahdının bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesi.

6. Bloklaşma
İttifak (Anlaşma) İtilaf (Uzlaşma)
Rusya – İngiltere - Fransa Avusturya-Macaristan - İtalya – Almanya

7. Bloklaşmaya bağlı olarak silahlanma yarışı

2) 1914: SAVAŞIN ÇIKIŞI VE DURUMU
* Avusturya-Macaristan Osmanlı’daki 31 Mart Olayından yararlanarak Bosna-Hersek’i ilhak etmişti. Bu ilhak Sırbistan ve Bosna Hersek’te yaşayan Sırplarda büyük tepki uyandırdı.

* 1914 yılında Avusturya, büyük Sırbistan’ı kurmak isteyen ve Ruslardan yardım alan Sırplara gücünü göstermek amacıyla bir askeri tatbikat yapmaya karar verir. Bu askeri harekâta Avusturya-Macaristan veliahdı Ferdinand da katılır. Fakat Ferdinand ve eşi 28 Haziran 1914 günü Princip adlı bir Sırp militan tarafından öldürüldü.

* Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Sırplara ağır darbe vurmak için suikast olayını bir fırsat olarak kabul etti.

* Avusturya-Macaristan Sırplara savaş açarsa Ruslarında kendilerine savaş açacağını biliyordu. Bu amaçla savaş genişlerse Almanya’nın yanında savaşa girip girmeyeceğini sordu. Ve eğer savaş genişlerse Avusturya-Macaristan’ın yanında savaşa gireceğini bildirdi.

* Bunun üzerine Avusturya-Macaristan 23 Temmuz 1914’te Sırplara nota vererek katillerin teslim edilmesini istedi. Sırplar bu ara Rusya’nın desteğini aldı. Ve Avusturya-Macaristan’ın isteklerinin kabul edilmeyeceğini açıkladı. (Bunun üzerine Avusturya-Macaristan, Sırplar ve Ruslar seferberlik ilan eder. Seferberlik: Savaş hazırlığı.)

* İngiltere bu ara devreye girer. Yeni bir savaşın çıkarlarına uygun olmadığı için sorunların ikili ilişkiler ile çözülmesi için konferans toplamaya çalışır ancak başarılı olamaz.

* Avusturya-Macaristan isteklerinin karşılanmaması üzerine 28 Temmuz 1914’te Sırbistan’ın başkenti Belgrat’ı bombalar ve savaş başlar. Bu durum üzerine Rusya savaş hazırlığına başladı. Ancak Almanya hazırlığı durdurması için Rusya’yı uyardı. Rusya hazırlığı kesmeyince Almanya 1 Ağustos 1914’te Rusya’ya savaş açtı.

* Bu arada Almanya Fransa’ya savaşta tarafsız kalır mısın diye sorar ancak Fransa da kesin cevap vermeyip savaş hazırlığına başlayınca Almanya 3 Ağustos’ta Fransa’ya da savaş açar.

* Almanya, komşusu Belçika’dan topraklarından geçmek için izin istedi.(Rusya’ya saldırmak için) Belçika, İngiltere’ye danıştıktan sonra bu talebi reddetti. Ve Almanya 4 Ağustos’ta Belçika’ya savaş açtı.

* Almanların Belçika’ya savaş açması İngilizleri korkuttu. Almanya’nın Belçika’ya saldırması İngilizlerin 4 Ağustos’ta Almanya’ya savaş açmasına neden oldu. 8 Ağustos’ta Avusturya-Macaristan Rusya’ya savaş açtı.

* Japonya, Almanya’nın Uzakdoğu sömürgelerini ele geçirmek için İngiltere’nin de desteğini alarak Almanya’ya savaş açtı, ve Kasım 1914’e kadar Almanya’nın Uzakdoğu’daki sömürgelerini ele geçirdi. Ve bu tarihten sonra İtilaf Devletlerine yardım etmeye başladı.

3) OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞ GİRMESİ VE SEBEPLERİ
* Trablusgarp ve Balkan Savaşlarından yenik çıkan Osmanlı Devleti’nin büyük toprak kaybetmesi, savaşlar sonucunda ordunun zayıflığı ve diplomaside yetersizliği ortaya çıktı. (Siyasi yalnızlık) Osmanlı denge politikasını dahi uygulayamaz.

* Osmanlı – Alman yakınlaşması (Ordunun yetersizliği yenilenmesini gerektirmişti. Bunun üzerine Osmanlı Alman ordusundan yararlanma yoluna gitti. Bu da Osmanlı-Alman yakınlaşmasını sağladı.

* Avusturya-Macaristan’ın Bosna-Hersek’i ilhakı, Trablusgarp Savaşı’nda İtalya’nın burayı ele geçirmesine Almanya ses çıkarmaz. Bu da Osmanlı’nın İttifak grubuna güvenmemesine neden oldu. Bunun üzerine Osmanlı Almanya’dan uzaklaşır ve İtilaf grubuna yakınlaşmak ister. İngiltere’ye teklifte bulunur ancak İngiltere tarafından kabul edilmez.

* Osmanlı daha sonra Fransa’ya teklifte bulunur, ancak Fransa da olumlu cevap vermez. Ve Osmanlı Almanya’nın kucağına itilir. Ve 2 Ağustos 1914’te Almanya ile ittifak yapıldı.

* Aslında Osmanlı savaşa taraf değildi. Savaş ilk çıktığında tarafsız kaldı. Tarafsız kalmak için de bazı şartlar ileri sürdü.
& Kapitülasyonların kaldırılması
& Ege adalarının iade edilmesi
& Mısır meselesinin çözümlenmesi

* Bu şartlar İngiltere tarafından kabul edilmez buna ek olarak Almanya’nın Osmanlı’ya baskısı sonucu Osmanlı savaşa katılmaya mecbur oldu.
* İki Alman gemisinin İngilizlerden kaçarak Osmanlı’ya sığınması ve Osmanlı’nın bu gemileri donanmasına katması Osmanlı’yı savaşa iyice yaklaştırır.

* Osmanlı Devleti bu ara ekonomisinin kötü olmasını bahane ederek Almanya’ya savaşa giremeyeceğini belirtti. Ancak Almanya kendi yükünü hafifletmek için Osmanlı’nın savaşa girmesini istemekte idi. Ve bu amaçla Osmanlı’ya para yardımı yaptı.


* Bunun üzerine Osmanlı Devleti kendisine sığınmış iki gemiye Türk bayrağı çeker ve bu gemiler Karadeniz’de Rus limanlarını bombalar. 2 Kasım 1914. Bunun üzerine 5 Kasım1914’te İngiltere-Fransa-Rusya Osmanlı’ya savaş açar. 12 Kasım 1914’te Osmanlı bu devletlere savaş açar.



) OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞA GİRMESİNİN DOĞURDUĞU SONUÇLAR

• Savaş daha geniş bir alana yayıldı. Savaş ilk başladığında bir Avrupa savaşı görünümünde idi; ancak Osmanlı’nın savaşa girmesi ile savaş Asya ve Afrika kıtalarına da sıçramış oldu.
• Savaşın süresi uzadı. Çanakkale Savaşı’nın Osmanlı tarafından kazanılması savaşın süresini iki yıl daha uzatacak, Bulgaristan’ın savaşa girmesine neden olacak.
• Almanların Almanya’daki yükü hafifledi. Cephe sayısının Almanların işine yaradı.
• Çanakkale Savaşı’nın kazanılması Rusya’ya yapılacak yardımında önüne geçti.
• Osmanlı Devleti’nin savaşa katılması İttifak devletleri için büyük bir avantaj oldu. Almanya İtilaf devletlerinin çemberi içine alınmaktan kurtuldu. Rusya, kuvvetlerinin bir kısmını doğuya kaydırdığından Almanya ve Avusturya-Macaristan’ın savaş yükü hafifledi.
• Almanya, Süveyş Kanalını ele geçirmek ve İngiltere’nin Hindistan sömürge yolunu kesme fırsatını buldu.
• İttifak Devletleri, padişahın aynı zamanda halife olmasından yararlanarak İngiltere ve Fransa’nın sömürgelerindeki Müslümanların ayaklanabileceği ve böylece bu devletlere karşı güçlük çıkarabilecekleri ümidine kapıldı.
• Osmanlı Devleti’nde sınırlarını genişletme düşüncesinin uyanmasına sebep oldu.
• Osmanlı Devleti’nin katılımı ile savaş dini özellik kazandı. (Kutsal cihat çağrısı-ama etkili olmadı)Halifelik yetkisi ilk kullanıldı.

B) 1915 YILI
1) Osmanlı Devletinin Cephe Durumu
Gerek Almanya ve gerek Osmanlı Devleti, savaşa katılırken, Rusya ile İngiliz İmparatorluğu içindeki Müslümanları ayaklandırmanın bu iki devlete büyük gaileler çıkaracağını ümit etmişlerdi. Çünkü Osmanlı Padişahının Halife'lik sıfatı ve bu sıfatla Müslümanlık âleminin dinsel lideri olması dolayısıyla, Cihad-ı Mukaddes ilan edildiği takdirde, bütün Müslümanlığın Hıristiyanlara karşı ayaklanacağı sanılıyordu. Gerçekten Şeyhülislam 23 Kasım 1914 de Cihad-ı Mukaddes ilan ederek, Kırım, Türkistan, Hindistan, Afganistan ve Afrika Müslümanlarını Hıristiyan milletler olan İngiltere, Fransa ve Rusya’ya karşı savaşa davet etti. Lakin bundan hiçbir sonuç çıkmadı. Irak’ta Türk askeri sadece İngiliz kurşunu ile değil, Müslüman Arabın kurşunu ile de çölde şehit düşecektir. Çanakkale'de kanlarını ve hayatlarını verenler Hind Müslümanları ise, Irak ve Mısır cephelerinde Halifenin Müslüman-Türk askerine karşı çarpışmakta tereddüt göstermeyecektir. Osmanlı Devletinin Almanlarla birlikte yaptığı savaş planının esasları şöyleydi:
1) Doğu Anadolu ve Kafkasya üzerinden Rusya’ya bir darbe vurmak. Cihad-ı Mukaddes sebebiyle, bu cephede Kafkasya ve Orta Asya Türklerinin ayaklanmasına güvenilmişti.
2) İngiltere'nin ana imparatorluk yolunu kesmek için Süveyş Kanalına ve Mısır'a karşı harekete geçmek. Bu cephede de Trablusgarp ve Sudan Müslümanlarına güvenilmekteydi.
3) Ege ve Akdeniz'de İngiliz ve Fransız donanmaları egemen olduğundan, Çanakkale’yi korumak için Trakya’da önemli bir kuvvet bırakılması. Bu Türk-Alman planına karşılık, İngiltere de Osmanlı Devletini hassas noktalarından vurmak için ilk önce Güney Irak’ta ve ondan sonra da Çanakkale’de iki cephe açınca, Osmanlı Devleti daha savaşın başında dört cephede savaşmak zorunda kaldı. Daha sonraları cephelerin sayısı artacaktır.

Kafkasya Cephesi: Güney Kafkasya ve Kuzey İran'a girip Rusların arkasını çevirmek için, Başkomutan Enver Paşa, 20 Aralık 1914 de, 150.000 kişilik bir Türk kuvvetine Sarıkamış istikametinde taarruz emri verdi. Bu cephede Rusya'nın da 160.000 kişilik bir kuvveti bulunuyordu. Bu taarruz 22 Aralık 1914'den 19 Ocak 1915'e kadar devam ettiyse de, yüksek dağlar, yolsuzluk, soğuk, açlık ve tifüs sebebiyle Türk kuvvetleri 90.000 kişilik bir kayıp vermesine rağmen, Rus cephesinin arkasına düşemedi ve plan gerçekleşemedi. Ruslar da birşey yapamamakla beraber, güneye sarkarak Van bölgesine uzandılar. Doğu cephesinde faaliyet, Çanakkale teşebbüsünün başarısızlığı sebebiyle, Rusların 1916 yılı başından itibaren taarruza geçmesiyle başlamıştır. 1916 Şubatında Ruslar Erzurum'u, Nisanda Trabzon'u, Temmuzda da Erzincan ve Muş'u düşürdüler. Doğu cephesinde Türk-Alman planı suya düşmüş oluyordu.

Kanal Cephesi: Bu cepheye verilen önem dolayısıyla Cemal Paşa 1915 Şubatında Kanal'ı geçmek için iki teşebbüs yaptı ise de, demiryolu ulaşımı olmaması ve iyi bir su ikmali yapılmadıkça çölü aşmanın mümkün olmayacağını gördü. Çanakkale savaşları dolayısıyla bir kısım kuvvetin bu cepheden alınması ve İngilizlerin de Çanakkale'ye önem vermeleri sebebiyle, 1915 yılında bu cephede önemli bir gelişme olmadı.

Irak Cephesi: Bu cephe, iki amaçla İngilizler tarafından açılmıştır. Biri, Abadan petrollerini korumak, ikincisi de kuzeye çıkıp Ruslarla birleşerek, Türk kuvvetlerinin İran'a girip Hindistan'ı tehdit etmesini önlemekti. İngiltere 1914 Kasımında Hindistan'dan getirdiği kuvvetleri Basra’ya çıkardı ve kuzeye ilerledi. 1915 Eylülünde İngilizler, Bağdat'ın 160 kilometre güneyindeki Kut-el-Amara'ya girdiler. Lakin Türk kuvvetleri biraz kuzeyde Selmanı Pak'da kuvvetli bir savunma kurmuşlardı. Kasım ayında burada İngilizlerin yaptıkları taarruz kendilerine çok pahalıya mal oldu ve kuvvetlerinin üçte birini kaybeden İngilizler, yılın sonunda tekrar Kut üzerine çekildiler.



Çanakkale Savaşları: Müttefiklerin Çanakkale Boğazına karşı teşebbüsleri daha 1914 Ağustosundan itibaren bahis konusu olmuş, lakin Osmanlı Devleti henüz tarafsız olduğu için bu mesele üzerinde fazla durulmamıştı. Osmanlı Devleti savaşa katıldıktan sonra ise, yapılacak askeri bir teşebbüsle Boğazların ele geçirilmesi tasarısı daha ciddiyetle ele alındı. Bu fikrin şampiyonu, İngiliz Bahriye Bakanı Winston Churchill idi ve ona göre Çanakkale Boğazı donanma ile zorlanırsa, Boğazları ve İstanbul'u ele geçirmek mümkün olurdu. Askerler bu fikre katılmamakla beraber ve Boğazların işgali için muhakkak asker çıkarmak gerekeceğine inanmalarına rağmen, Churchill fikrini kabineye ve askerlere kabul ettirmeye muvaffak oldu. Çanakkale teşebbüsünün gayesi şu noktalarda toplanmaktaydı:
1) Boğazlar ve İstanbul Müttefiklerin eline geçerse, Osmanlı Devleti için barışı kabullenmekten başka çare kalmaz ve bu suretle Osmanlı İmparatorluğunun açmış olduğu ve Müttefiklerin açtığı bütün cepheler tasfiye edilmiş olurdu.
2) Boğazlar ele geçirilirse Rusya ile yakın temas kurulmuş olur, Rusya’ya silah ve malzeme sevki
ve Rusya'nın da buğdayından faydalanma sağlanmış olurdu.
3) Osmanlı Devletinin savaştan çekilmesi ve Müttefiklerin Boğazlara yerleşmeleri, henüz savaşa katılmamış diğer Balkan devletleri üzerinde de etki yapar ve bu devletler Merkezi Devletler safında savaşa katılmaya cesaret edemezlerdi. Bu amaçlarla ortak bir İngiliz-Fransız donanması, 19 Şubat 1915'ten itibaren, dış denizden, Çanakkale Boğazının iki tarafındaki Türk tabyalarını bombardımana başladılar. Zaman zaman çok şiddetli olan bu bombardımanlar 18 Marta kadar devam etti. Nihayet, 18 Mart 1915 günü, havanın güneşli, rüzgârsız ve denizin sakin olduğu bir sırada müttefik donanması Çanakkale Boğazına girerek, boğazı geçme teşebbüsünde bulundu. Lakin bu teşebbüs bir felaket oldu. Boğazı geçme teşebbüsü sabah 10.45 de başlamıştı. Akşam güneş batarken 7 müttefik gemisi Boğazın sularına gömülmüş bulunuyordu. Bu durum karşısında müttefik donanması geri çekilmek zorunda kaldı. Müttefiklerin bu başarısızlığı bütün dünyada büyük yankı uyandırdı. Olay müttefiklerin prestijine bir darbe idi. Bunun, tarafsız devletlerle bütün Müslüman âleminde geniş politik etkileri olabilirdi. Bu sebeple Müttefikler işi sonuna kadar götürmeye karar verdiler ve Nisan ayı sonlarına doğru 70.000 kişilik bir İngiliz-Fransız kuvveti Gelibolu yarımadasının güney burnundaki plajlara çıkarılmaya başlandı. Gelibolu yarımadasını işgal etmek suretiyle Çanakkale boğazına hakim olunmak isteniyordu. Gelibolu yarımadasında Türk Askeri istilacı kuvvetlere karşı son derece şiddetli bir mukavemet gösterdi. Müttefikler bunu hiç beklemiyorlardı. Türk Askeri istilacı kuvvetleri denize atamadı, fakat düşman da iki buçuk ayda ancak 3 kilometre ilerleyebildi. Çok kanlı muharebeler oldu. Müttefikler güneyden ilerlemeyeceklerini görünce, 6 Ağustostan itibaren, Gelibolu yarımadasının batı kıyılarındaki Suvla plajlarına yeni kuvvetler çıkardılar. Ağustos ayı Çanakkale muharebelerinin en şiddetli safhasını teşkil eder. İlerlemeye çalışan düşman kuvvetleri ile Mustafa Kemal'in komutanı bulunduğu Anafartalar Grubu arasında çok kanlı muharebeler oldu ve düşman yine ilerleyemedi. Müttefik kuvvetleri Anafartalar’da üç hafta içinde 40.000 kişi kaybetti. Müttefikler bu sefer de muvaffak olamayınca ve devamlı olarak asker kaybetmeye başlayınca, bu teşebbüsten vazgeçtiler ve Aralık ayından itibaren çekilmeye başladılar. Müttefikler ölü ve yaralı olarak 250.000 kişi kaybetmişlerdi. Çanakkale muhabereleri aynı zamanda 250.000 Türk Erine de mal oldu. Fakat Boğazlar da düşmana verilmemişti. Çanakkale ruhu Milli Mücadele ruhunun başlangıcı oldu.

2) Boğazların Rusya’ya Verilmesi
Müttefiklerin Çanakkale’yi zorlama teşebbüslerinin önemli bir sonucu da Rusya'nın, kâğıt üzerinde de olsa, nihayet Boğazlar üzerindeki geleneksel ve tarihi emellerini İngiltere ve Fransa’ya kabul ettirmek suretiyle, İstanbul'u ve Boğazları ele geçirmesidir.
Rusya, Çanakkale Cephesinin açılması kesinleşince İstanbul ve Boğazları ele geçirmek için atağa geçti. Çünkü Rusya; İngiltere ve Fransa’nın kendisinden önce Boğazları ve İstanbul’u ele geçirmeleri karşısında bu devletleri buralardan çıkarmanın güç olduğunu biliyordu. Bu sebeple 4 Mart 1915’te isteklerini İngiltere ve Fransa’ya bildirdi. Rusya'nın bu baskısı İngiltere ile Fransa'nın hoşuna gitmemesine rağmen, müttefiklerin ortak davası için yaptığı hizmetlerden ve batı cephesinin yükünü hafifletmek için harcadığı çabalardan ötürü, Rusya'nın hakkını teslim etmek için, Boğazlar ve İstanbul konusundaki isteklerini kabul etmek zorunda kaldılar. İngiltere 12 Mart 1915 de ve Fransa da 10 Nisan 1915 de Rusya’nın isteklerini kabul ettiler.

3) İtalya'nın Savaşa Katılması
Osmanlı Devletinden sonra savaşa katılan ikinci tarafsız devlet İtalya olmuştur.
Üçlü İttifaka bağlı olan İtalya; Avusturya’dan istediği toprak ve tavizleri alamayınca savaş başlarında tarafsız kaldı. İtalya’nın bu savaştaki amacı kim kendisine daha fazla toprak verirse onun yanında savaşa katılmaktı. İtalya sonunda toprak taleplerini kabul eden İngiltere, Fransa ve Rusya ile 26 Nisan 1915’te bir antlaşma imzaladı ve 20 Mayıs 1915’te Avusturya’ya Ağustos 1915’te de Almanya ve Osmanlı Devletine savaş açarak İtilaf Devletlerinin yanında savaşa katıldı.
İtalya esas itibariyle Avusturya’ya karşı savaş açmakla beraber, ne 1915 yılında ve ne de bundan sonraki yıllarda başarılı bir savaş yapmış değildir. Yalnız, Avusturya ile savaşa tutuşmakla, Avusturya’ya yeni bir cephe açtırmış ve dolayısıyla Avusturya'nın diğer cephelerindeki durumunu zayıflatmıştır.

4) Bulgaristan'ın Savaşa Katılması
Bulgaristan’ın bu savaşa katılmak istemesinin nedeni, II. Balkan Savaşı’nda Romanya’ya kaybettiği Dobruca, Yunanistan’a kaybettiği Kavala ve Serez’i, Sırbistan’a kaybettiği Makedonya topraklarını geri almaktı.
Bu şartlar altında Bulgaristan’ın ittifak grubunda savaşa dahil olması beklenmekteydi. Ancak Bulgaristan Çanakkale’nin İtilaf grubu tarafından geçilmesinden ve kendisine saldırılmasından çekinmekte idi. Çanakkale Cephesi’nin İtilaf grubu tarafından geçilememesi üzerine Bulgaristan, Osmanlı Devletiyle 3 Eylül 1915’te imzaladığı antlaşma ile Osmanlı’dan Dimetoka’yı aldı ve İttifak grubuna dâhil oldu. Bulgaristan 6 Eylül 1915’te de Almanya ve Avusturya ile antlaşma imzaladı.
Bulgaristan’ın savaşa dâhil olup Sırbistan’a saldırmasıyla, İngiltere ve Fransa Sırbistan’ a yardım amacıyla Yunanistan’ın Selanik kentinden asker çıkardılarsa da Sırbistan’ a yardım edemediler. Bulgaristan’ın savaşa dahil olması Almanya – Osmanlı kara bağlantısını sağlamış oldu. Ancak savaş sonunda Bulgaristan yenilen grup içinde yer aldığından bu savaştan kayıplarla ayrılacaktır.

5) Avrupa'da Cephe Durumları
Batı Cephesi: Bu cephenin önemli iki olayı, Joffre komutasındaki İngiliz-Fransız kuvvetlerinin Mayıs 1915 de ve Eylül 1915 de Alman cephesine karşı girişmiş oldukları iki büyük taarruz hareketidir. Bu taarruzlar Müttefikler için başarısızlıkla sonuçlanmakla beraber, Müttefiklerin 250.000 ve Almanların da 140.000 kişi kaybettikleri bu taarruzların sonunda ne Müttefikler, ne de Almanlar askeri durumu kendi lehlerine çevirmeye muvaffak olabildiler.

Doğu Cephesi: Bu cephe ise Merkezi Devletler için çok daha iyi bir şekilde gelişmiştir. 1915 Nisanı ortalarında başlayan ve iki ay kadar süren ortak Alman-Avusturya taarruzu sonunda Galiçya Ruslardan tamamen temizlenmiştir. Bundan sonra Almanlar Ruslara karşı Polonya'da bir imha muharebesine girişmişler ve fakat Rus kuvvetlerini çevirip imha edememişlerdir. Bununla beraber, Temmuz ortalarında başlayan bu Alman taarruzları sonunda, Ruslar daima geri çekilerek, önce Varşova, Ağustosta Kovno ve Eylülde de Vilna Almanların eline geçti.
Deniz Savaşları: 1915 yılının en önemli deniz savaşı 1915 Ocak ayında Dogger Bank'da oldu. İngilizlerin bu muharebede hiç gemi kaybetmemelerine karşılık, Almanya'nın bir gemisi battı ve iki gemisi de ağır hasara uğradı. Dogger Bank muharebesi üzerine Almanya İngiltere’yi abluka altına aldığını ilan etti. İngiltere etrafında yakalayacağı bütün gemileri batıracağını bildirdi. Almanya bu ablukayı denizaltılarla uyguluyordu. Buna karşılık İngiltere daha savaşın başından itibaren Almanya’yı abluka altına almıştı. İki devlet arasındaki bu abluka savaşı Birleşik Amerika, İsveç, Norveç, Danimarka ve Hollanda gibi tarafsız devletlerin itirazı ile karşılaştı. Çünkü Alman denizaltıları, İngiltere’yi aç bırakmak için İngiltere’ye mal götüren bütün ticaret gemilerini batırıyordu. Bu arada bazı yolcu gemileri de batırıldı ve birkaç Amerikan vatandaşı da öldü ki, bu olaylar Amerika-Alman münasebetlerine kötü bir etki yaptı. Bu noktaya, Amerika'nın savaşa katılmasında tekrar değineceğiz

Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi Ders Notları 2

II- SOVYET RUSYA
A) SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİNİN KURULMASI (S.S.C.B)
SSCB'nin tarihi Vladimir Ilyiç Lenin'in başkanlığındaki Bolşevik Partisi'nin 1917'de iktidarı ele geçirmesiyle başladı. Devrimin gerçekleştiği sırada Rusya, Birinci Dünya Savaşı'nın içinde İtilaf Devletleri (İngiltere, Fransa) safında savaşıyordu. Bolşevik Partisi'nin ilk önemli icraatı Rusya'yı bu savaştan çekmek oldu. Bu antlaşma sonunda Rusya; Finlandiya, Litvanya, Polonya, Ukrayna, Batum, Kars, ve Ardahan'ı bırakmak zorunda kaldı. Daha bu tarihten itibaren Bolşevik Hükümeti meşrutiyetçiler, demokratlar, Menşevik Partisi'nden sosyalistler ve enternasyonalciler gibi siyasi rakipleriyle mücadeleye başlamıştı. Bu rakipler, sonunda, monarşiyi yeniden kurmak isteyen Beyazlarla birleştiler ve ülke bir iç savaşa sürüklendi. Lev Troçki'nin liderliğindeki Kızıl ordu, uzun yıllar boyunca sürekli yenilenen ve orduları büyük yabancı devletlerce desteklenen bir düşmanla çarpıştı. Bu büyük devletler, en önemli amaçları olan Rusya'daki ekonomik etkinliklerini sürdürmek ve Bolşevik İhtilali'ni tersine çevirmek için kendi seçtikleri rejimi yerleştirmeyi denediler.
SSCB'nin kurucusu Vladimir Ilyiç Lenin
Beyazlar, müttefiklerinin bütün yardımlarına rağmen kendi aralarındaki rekabet nedeniyle yenildiler. Bolşevikler Çar II. Nikola ve ailesini öldürdü (Temmuz 1918). Birinci Dünya Savaşı sonunda Almanya çökünce Rusya, Brest-Litovsk Antlaşması'nı tanımadığını açıkladı ve kaybettiği toprakları yeniden işgal etti. Güney'de başarılı olan Bolşevikler, kuzeyde tutunamayıp 1920'de Litvanya, Estonya, Letonya ve Finlandiya'nın bağımsızlıklarını kabul ettiler. Moskova, bu tarihten itibaren Ruslaştırma siyasetini bırakarak dil ve kültür muhtariyetlerini tanıdı. Ülkenin ismi Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği olarak değiştirildi ve bu özerklikler 1924 Anayasa'sı ile tanındılar.
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği, (Rusça okunuşu - СССР) Sovyetler Birliği olarak da bilinir, Rus Çarlığı'nın 1917'deki Büyük Ekim Devrimi'yle yıkılmasından sonra aynı topraklar üzerinde kurulan ve 1991'e değin varlığını koruyan devlet. Avrupa’nın doğu kesimiyle, Asya'nın kuzey kesimi boyunca yayılan SSCB, son yıllarında 22.403.000 km²'lik yüzölçümüyle dünyanın en büyük ülkesiydi. Nüfus bakımından da 293.047.571 (Haziran 1991) kişiyle 3. sırada yer alıyordu. Aynı zamanda dünyanın başlıca siyasi ve askeri güçlerinden biri olan Sovyetler Birliği batısında Norveç, Finlandiya, Baltık Denizi, Polonya, Çekoslovakya, Macaristan ve Romanya, güneyinde Karadeniz, Türkiye, İran, Afganistan, Çin Halk Cumhuriyeti, Moğolistan ve Kuzey Kore yer alıyordu. Kuzey ve doğu sınırlarını ise Kuzey Buz Denizi ve Büyük Okyanus çiziyordu. Birliğin başkenti Moskova, para birimi Sovyet Rublesiydi.
1917 Ekim Devrimi, başka bir deyişle Bolşevik İhtilali ile kurulan SSCB. Soğuk savaş sürecinde Amerika'nın karşısındaki güç konumunda idi. 1985 yılında Gorbaçov iktidarından sonra başlayan Glasnost ve Perestroyka ile başlayıp 6 yıl süren reformların ardından 1991 yılının sonunda Sovyetler Birliği resmen dağıldı ve tüm ülkeler bağımsızlıklarını ilan ettiler. Birliği oluşturan 15 devletten 12'si bir araya gelerek Bağımsız Devletler Topluluğu'nu oluşturdular.

B) S.S.C.B KURULMASI SONRASINDA ORTA ASYA’DAKİ TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI
SOVYET RUSYA SÖMÜRGECİLİĞİ

BASMACI HAREKETİ
Rusya'da Türkistan'ın istiklâli için faaliyet gösterenlerin millî ayaklanmalarına verilen genel ad.


"Baskın yapan, hücum eden" mânası*na gelen bu tabir, Çarlık döneminde Ruslar tarafından Türkmenistan, Başkırdistan ve Kırım'da faaliyet gösteren çeteciler için kullanılmıştır. Basmacılar halka dokunmazlar, sadece Rus memurları soyar, hazine mallarını yağmalar ve aldıkları ganimetleri fakirlere dağıtırlardı.

1917 Bolşevik İhtilâli'nden sonra Türkistan'da faaliyet gösteren silâhlı mukavemet kuvvetlerine Basmacı denilme*sinin sebebi, bu kuruluşların başına geçenlerin bir kısmının ihtilâlden önceki yıllarda da Basmacılık yapmış olmaları*dır. 1917 ihtilâlinden önce ve sonra Ruslar'a karşı silâhlı mücadelede bulunan Türkistanlılar, kendilerini hiçbir zaman Ruslar'ın "haydut, çeteci" anlamında kullandıkları ve dünyaya böyle göstermek istedikleri tarzda Basmacı olarak tanıtmamışlar, İslâm askerleri, vatan müdafaacıları ve Türkistan askerleri olarak göstermişlerdir.

Basmacı hareketlerinin tek gayesi, "Türkistan Türkistanlılarındır" sloganın*da ifadesini bulan, Türkistan'ı Ruslardan kurtararak istiklâline kavuşturmaktı.

Basmacı Hareketi 1918 yılında Korbaşı Ergaş'ın liderliğinde Hokand şehrin*de başladı ve kısa zamanda diğer bölgelere de yayıldı. Hokand'da üç gün için*de Ruslar tarafından 10.000'den fazla Türkistanlı öldürüldü. 1918'de kırktan fazla korbaşının (Türkistanlı lider) önderliğinde yapılan mücadelelerde ayaklanmalar Fergana vadisine yayıldı. Bu böl*gede Ruslar'la birlikte hareket eden Er*meniler 180 köyü ateşe verdiler ve yaklaşık 20.000 kişiyi öldürdüler. 18 Ağustos 1919'da Rus orduları Türkistan cephesi kumandanlığına getirilen Frunze'nin belirttiği gibi[76] Sovyetlerin amacı bütün Türkistan'ı işgal etmekti. Basmacılar ile Kızıl Ordu arasında çok kanlı savaşlar oldu. Fergana vadisinde Mehmet Emin Beg, Şîr Muhammed Beg, Nur Muhammed Beg, Hal Hoca ve Korbaşı Parpi gibi liderlerin emri altındaki mücahitler zaman zaman Sovyet ordusuna kayıplar verdirdiler ve mücadelelerini 1921'e kadar sürdürdüler; hatta bölgenin lideri Mehmet Emin Beg 1919'da geçici bir Fergana hükümeti kurduysa da 7 Mart 1920'de Sovyetlere teslim olmak zorun*da kaldı. Yerine geçen Şîr Muhammed Beg de Sovyetlere boyun eğmedi, 3 Mayıs 1920'de geçici bir Türkistan hükümeti kurarak komşu devletlerle münasebet kurmaya çalıştı. Bu arada 31 Mayıs'ta kardeşi Nur Muhammed'i Afganistan'a elçi olarak gönderdiyse de Kızıl Ordu Hîve Hanlığı'nı ve Buhara Emirliği'ni işgal etti. Sovyet Rusya'nın buralarda merkeze bağlı halk cumhuriyetleri kurdurmasına rağmen halk millî mücadeleye devam etti.

Basmacı hareketlen Enver Paşa'nın 8 Kasım 1921'de Türkistan'a gelip başa geçmesiyle daha da şiddetlendi. Onun Türkistan'daki millî mücadelelerin baş*kumandanı olmasından sonra Ruslar önemli kayıplar verdiler ve 19 Nisan 1922'de barış istemek zorunda kaldılar. Fakat Enver Paşa, "Barış antlaşmasının ancak Türkistan topraklarındaki Sovyet askerlerinin çekilmesinden sonra söz konusu olabileceğini belirterek" bu teklifi reddetti. Bu sıralarda Semerkant şehrin*de Türkistan Türk Müstakil İslâm Cumhuriyeti kurulmuştu. Yıllardır bütün Türkistan'ı ele geçirmek için savaşan ve Türkistan'dan çekilmek niyetinde olmayan Sovyetler daha şiddetli saldırılara başladılar. 1922'de Sovyetlerin genel bir saldırıya geçmesi üzerine Basmacı liderleri birbirlerinden ayrılmak zorunda kaldılar ve geçici Türkistan hükümeti dağıldı. Şîr Muhammed Beg Afganistan'a geçti, diğer liderlerden Muhyiddin Beg öldürüldü, Canı Beg de teslim oldu. 4 Ağustos 1922'de Belcuvan'a giren bir Sovyet birliğine karşı bizzat ya*kın muharebeye katılan Enver Paşa on bir Rus'u öldürdü, fakat karşı tarafın makineli tüfek ateşi altında kendisi de şehit oldu.

Enver Paşa'nın **ümüyle Basmacı hareketleri sona ermedi, fakat genellikle Ruslar'ın üstünlüğü ile devam etti. Kızıl Ordu Basmacılar'a karşı savaşını her yer*de sürdürdü. Mücahitlere yardım eden Türkler hapishanelere atıldı. Böylece Basmacılığın birinci devri sona erdi. 1924'te başlayan Basmacılığın ikinci devresinde mücahitler silâh buldukça mücadeleye devam ettiler. Bu mücadeleler de 1935'e kadar sürdü ve bu tarihte Ruslar Basmacılık harekâtına kesin olarak son ver*diler.

Basmacı harekâtının başarıya ulaşa*mamasının başlıca sebepleri arasında Korbaşı denen Türkistanlı liderlerin kendi aralarında düzenli bir birlik ve merkezî bir kumandanlık kuramamaları, savaşlarda tank, uçak, top ve zehirli gaz gibi silâhlar kullanan Ruslar'a karşı mücahitlerin makineli tüfeklerinin bile olmayışı ve nihayet dışarıdan yardım alamamaları zikredilebilir.


III. ORTADOĞU MANDA YÖNETİMLERİNİN KURULMASI
A) ORTADOĞU
İngiltere Arap halkını Osmanlı Devletine karşı ayaklandırmak için, özellikle Mekke Şerifi Hüseyin ile bir takım anlaşmalara girişmiş ve ona bir Arap İmparatorluğu veya bir Arap Devletleri Federasyonu kurmayı vaat etmek suretiyle Arapların bağımsızlık duygularını kışkırtmıştı. Fakat bir yandan bunu yaparken, öte yandan da 1916 yılında Rusya ve Fransa ile yaptığı anlaşmalarla Orta Doğu bölgesinin, yani Arap ülkelerinin kendisiyle Fransa arasında paylaşılmasını kabul ettirmişti. Fakat Bolşeviklerin Çarlığın gizli anlaşmalarını açıklaması, Orta Doğu'daki İngiliz-Fransız tasarıları bakımından soğuk bir duş oldu. Bunun arkasından 14 Nokta'yı Müttefiklerin de kabul etmeleri dolayısıyla Başkan Wilson da bu gizli anlaşmaları tanımayacağını belirtince, olayların bu baskısı karşısında, İngiltere ile Fransa 7 Kasım 1918 de Orta Doğu hakkında bir ortak bildirge yayınladılar. "Uzun zamandan beri Türklerin zulmü altında yaşayan hakların kurtuluşu için" savaştıklarını belirten iki devlet, Orta Doğu memleketlerinde, halkların kendi serbest seçimlerine dayanan milli hükümet ve idareler kuracaklarını bildirdiler. Oldukça müphem ifadelerin yer aldığı bu deklarasyonun Arap halkları üzerinde uyandırdığı izlemin şuydu ki, İngiltere ve Fransa Arap memleketlerinin bağımsızlıklarını kabul etmektedirler. Hâlbuki bu iki sömürgeci devlet Arap halklarını ikinci defa aldatmışlardı. Hicaz Kralı Hüseyin, oğlu Fassal’ı büyük ümitlerle Paris barış konferansına göndermiş ve Fassal’ın da konferansta Arap bağımsızlığını hararetle savunmuş olmasına rağmen, İngiltere ve Fransa, Hüseyin'in Suriye üzerindeki monarşisini tanımakla beraber, Arap memleketlerinde manda rejiminin kurulmasına karar verdiler. 1920 Nisanında toplanan San Remo konferansında da İngiltere ve Fransa, Amerika'nın bu konferansa katılamamasından da yararlanarak, Orta Doğu'daki manda rejimlerini aralarında paylaştılar. Suriye ve Lübnan Fransız, Irak, Ürdün ve Filistin de İngiliz mandalarına verildi. Arap halkları için bağımsızlık, şimdi, aşılması gereken çok uzun bir yol olmuştu. Arapların İngiltere ve Fransa tarafından uğratılmış oldukları bu peşpeşe aldatılmalar, iki -savaş- arası devresinde Orta Doğu'nun devamlı bir kaynaşma içinde kalmasına sebep olmuş ve Batı emperyalizminin bu kötü davranışları etkilerini günümüze kadar devam ettirmiştir.

B) Orta Doğu'da Manda Rejimleri
Suriye ve Lübnan: San Remo konferansından bir ay önce, 1920 Martında, Şam'da bir eşraf kongresi toplanmış ve bu kongre Filistin ve Lübnan'ı da içine alan büyük Suriye krallığını ilan ederek, krallığa Hicaz Kralı Hüseyin'in oğlu Faysal’ı getirmişti. Lakin San Remo konferansı bunu tanımadı ve Filistin'i Suriye'den ayırdı ve Suriye ve Lübnan Fransız mandasına verildi. Fransa Suriye üzerinde kontrolünü kurabilmek için 90.000 kişilik bir kuvvet sevk etmek zorunda kaldı. Çünkü Suriyelilerin uğradığı hayal kırıklığı halkın Fransızlara karşı mücadele açmasına sebep oldu. Bu mücadeleler uzun yıllar devam etti. 1936 da Faşist İtalya'nın Habeşistan'ı ele geçirmesi Akdeniz'de büyük bir İtalyan tehdidini ortaya çıkardığından ve Nazi Almanyası ile Faşist İtalya Ortadoğu memleketlerinde İngiltere ve Fransa aleyhine yoğun bir propagandaya giriştiklerinden, Fransa Suriye ve Lübnan’la münasebetlerini daha yumuşak bir formüle bağlamak için, 1936 Eylülünde Suriye ve 1936 Kasımında da Lübnan ile ittifak antlaşmaları yaparak her iki memleketten çekilmeyi kabul etti.

Filistin: Araplar için bir başka hayal kırıklığı da, Filistin'in Suriye'den ayrılarak İngiltere'nin mandası altına konması ve İngiltere'nin de, Filistin'de bir Yahudi anavatanı kurulması için almış olduğu sempatik davranış oldu. Yahudilerin Filistin'de bir anavatana sahip olma faaliyetleri, yani Siyonizm hareketi, 1880'lerde Rusya'da ortaya çıkan Yahudi aleyhtarlığı karşısında Rusya Yahudilerinin Filistin'e göç etmek zorunda kalmaları ile başlamış ve Budapeşte'li Yahudi gazeteci Dr. Theodor Herzl'in 1896 da yayınladığı "Yahudi Devleti" adlı eseriyle hızlanmıştır. Herzl 1897 de Dünya Siyonist Teşkilatı'nı kurmuş ve Avrupa ve Amerika'daki nüfuzlu ve zengin Yahudiler, büyük devletler nezdinde teşebbüslerde bulunarak Filistin'de bir Yahudi devleti kurmak için çalışmışlardır. Siyonistler savaş sırasında Başkan Wilson'a da etki yapmışlar ve Wilson'un da Siyonizm davasına kazanılması, İngiltere’yi de bu davaya karşı sempatik ve destekleyici bir durum almaya götürmüştür. Bunun sonucu, Balfour Deklarasyonu adını alan belge, Yahudilerin anavatan davasında bir dönüm noktası olmuştur. İngiltere Dışişleri Bakanı Balfour, 2 Kasım 1917 de, Siyonist Federasyonu Başkanı zengin bankacı Lord Rothschild'a gönderdiği bir mektupta İngiltere'nin Filistin'de bir Yahudi anavatanının kurulmasını kabul ettiğini resmen bildirmiştir. Bu bildirge, 1918 yılı içinde, sırasıyla, Fransa, İtalya ve Birleşik Amerika tarafından da kabul ve desteklenmiştir. Paris Barış konferansında Emir Faysal, Halep’ten Mekke'ye kadar uzanacak Arap İmparatorluğu içinde Balfour Deklarasyonuna uygun olarak, Yahudilere mahalli muhtariyet verileceğini bildirdiyse de, Fassal’ın bağımsız Arap devleti bile gerçekleşmedi. Buna karşılık, San Remo konferansında İngiltere'nin Filistin'in mandasını eline geçirmesi ve ilk günden itibaren Yahudilerin Filistin'e göç etmelerine göz yumması, Araplar üzerinde sert tepki yaptı. Araplarla Yahudiler arasında silahlı çatışmalar başladı. Bu çatışmaların en önemlileri 1921, 1929, 1933 ve 1937–39 yıllarında olmuştur. Almanya'da Hitler'in iktidara geçtikten sonra Yahudi düşmanlığı politikasına başlaması ile Almanya ve İtalya da Filistin'deki Arapları Yahudilere karşı kışkırtmışlar ve Araplara, gizli olarak, para ve malzeme yardımında bulunmuşlardır. 1937 de başlayan çarpışmalar sırasında, 1938 yılında, 3.717 Arap ve Yahudi ölmüş bulunmaktaydı. 1937 de başlayan ayaklanma ancak 1939 Mayısında sona erdirilebilmiştir. Arapların tepkisinde rol oynayan etkenlerden önemli biri de, Filistin'e yapılan Yahudi göçleri olmuştur. Her ne kadar, İngiltere mandater devlet olarak bu Yahudi göçü için bazı sınırlamalar koymuş ise de, 1922 yılında 590.000 araba karşı 84.000 kadar olan Yahudi sayısının, 1932 de 770.000 araba karşılık 181.000'e yükselmesine engel olamamıştır. 1933–35 yılları arasında Filistin'e 134.540 Yahudi göç etmiştir. Bu ani Yahudi göçü, Filistin Araplarını daha da korkutmuş ve bunun içindir ki 1937–39 çarpışmaları hepsinin en şiddetlisi olmuştur. Filistin'deki bu duruma bir çare bulmak ve Araplarla Yahudilerin bir arada yaşamalarını sağlamak amacı ile İngiltere Filistin’in sakinleşmesi için birçok plan ve konferans düzenlemişse de da bir sonuç vermemiştir. Bunun üzerine, İngiltere, 1939 Mayısında yayınladığı bir planda, on yıl içinde Filistin'e bağımsızlık vereceğini bildirmiş ve Filistin'e Yahudi göçünü de beş yıllık bir sürede 75.000 sayısı ile sınırlamıştır. Göçün sınırlanması Yahudilerin hiç hoşuna gitmediği gibi, Araplar da bu planı tatmin edici bulmamışlardır. Filistin, İİ'inci Dünya Savaşına bu şartlar içinde girdi. Filistin meselesinin 1930'lardan itibaren şiddetlenmesinde, 1930 da Irak'ın ve 1936'da da Suriye'nin hukuken bağımsızlıklarını almasından sonra Filistin Araplarıyla yakından ilgilenmelerinin de önemli etkisi olmuştur.

Irak: San Remo konferansı ile Irak'ın manda idaresi de İngiltere'nin eline teslim edilmiştir. Yalnız San Remo konferansı 1916'daki İngiliz-Fransız anlaşmalarında bir değişiklik yapmış ve Musul bölgesi de İngiltere'nin nüfuz alanı olarak kabul edilmişti. Yalnız Musul petrollerinden bir kısım hisse Fransa’ya veriliyor ve Fransa, Musul'dan Akdeniz’e uzanacak bir pipe-line'ın Suriye topraklarından geçirilmesini kabul ediyordu. San Remo konferansı sırasında Irak esasen İngiliz askeri kuvvetlerinin idaresi altında bulunuyordu. Emir Faysal Fransızlar tarafından Suriye Krallığından indirilince, Irak halkının arzusunu göz önünde tutan İngiltere, 1921 Ağustosunda yaptırdığı bir referandumla Fassal’ı Irak Krallığına geçirdi. Bundan sonra İngiltere, kabile reislerine para yardımında bulunmak ve onları vergiden muaf tutmak suretiyle, feodal bir sisteme dayanarak memlekete egemen olmak istedi. Lakin bu idare şekli Iraklı aydınların şiddetli tepkisi ile karşılandı. Bu aydınlar iki gruba ayrılmıştı. Mekke Şerifi Hüseyin’le birlikte Türklere karşı savaşan Nuri Saik, Cafer Askeri ve Cemil Madfai gibi Faysal üzerinde nüfuzlu olanlar İngiliz taraftarıydılar. Buna karşılık, Yasin Hadimi, Hikmet Süleyman (Mahmut Şevket Paşa'nın kardeşi), Raşit Ali Seylani ve Kamil Çadırcı gibi Osmanlı Devletinde hizmet etmiş olan aydınlar İngiliz aleyhtarı idiler.. Daha ilk günlerde beliren Irak milliyetçiliği karşısında İngiltere Irak'ta manda sistemini uygulamaktan vazgeçerek, Irakla münasebetlerini antlaşmalar vasıtasıyla düzenlemek istemiş ve 10 Ekim 1922 de Irakla bir antlaşma imzalamıştır. Bu antlaşma İngiltere’ye Irak'ın iç ve dış işlerinin idaresinde geniş yetkiler vermekteydi. Bu antlaşma Irak milliyetçilerinin baskısını hafifletmeyince, 14 Aralık 1927 de, Irak üzerindeki kontrolünü biraz daha gevşeten ikinci bir antlaşma yaptı. Nihayet 30 Haziran 1930 Antlaşması ile Irak'a tam bağımsızlık verdi. Mamafih bu antlaşma ile İngiltere ile Irak dış politikada daima birbirlerine danışacaklar, bir saldırı halinde İngiltere Irak'a yardım edecek ve Irak ordusunu İngiltere yetiştirecekti. Her şeye rağmen, Irak oldukça kısa bir sürede bağımsızlığa kavuşmuş olmaktaydı.

Ürdün: Ürdün, Kral Fassal’ın Büyük Suriye Krallığına dahildi. Lakin Faysal Fransızlar tarafından Suriye'den çıkarılınca, 1922 Eylülünde Milletler Cemiyetinin kararı ile ayrı bir Ürdün Devleti kuruldu ve bu devlet İngiltere'nin mandasına verilerek başına Fassal’ın küçük kardeşi Abdullah getirildi. Ürdün'deki manda idaresi doğrudan doğruya Filistin'deki İngiliz yüksek komiserine bağlı idi. Ürdün'ün politika hayatı hemen hemen olaysız geçmiştir. Çünkü Ürdün'ün ekonomik kaynaklardan yoksunluğu, bu memleketi İngiltere’ye sıkı bir şekilde bağlanmak zorunda bırakmıştır. 1920'lerde yılda 100.000 Sterlin olan İngiltere'nin para yardımı, 1940'larda yılda 2 milyon Sterlin'e yükselmiştir. İngiltere Ürdün’le münasebetlerini, manda rejimi yerine antlaşma münasebeti haline getirmeyi tercih etti ve 10 Şubat 1928 de İngiltere ile Ürdün Emiri Abdullah arasında bir antlaşma imzalandı. Bu antlaşma İngiltere'nin Ürdün'deki yetkilerini çizmekteydi. Ürdün 22 Mart 1946 da İngiltere ile yaptığı bir ittifak antlaşması ile bağımsızlığını kazanmış ve Ürdün Emirliği, Ürdün Krallığı olmuştur. Lakin bu antlaşma Ürdünlüler tarafından hoş karşılanmadığından, 15 Mart 1948 de yapılan yeni bir antlaşma, 1946 antlaşmasının yerini almıştır. Bu antlaşmadan sonra Ürdün'ün yeni adı Hadimi Ürdün Krallığı olmuştur.

Mısır:Osmanlı Devletinin I. Dünya Savaşına katılması üzerine İngiltere, iki Osmanlı toprağı üzerinde egemenlik haklarını kurmuştur. Bunların birincisi, 5 Kasım 1914 de Kıbrıs'ın İngiltere İmparatorluğuna ilhak edilmesi olmuştur. İkincisi de 18 Aralık 1914 de Mısır üzerinde himaye kurmasıdır. Arabi Paşa'dan beri gelişmekte olan Mısır milliyetçiliği için, İngiltere'nin Mısır üzerinde himaye kurması büyük bir şok oldu. Savaş içindeki gelişmeler ise Mısır milliyetçiliğini daha da hızlandırdı. Savaş sırasında Mısır'ın İngiltere için askeri bir üs haline gelmesi ve İngiliz, Avusturya ve Yeni Zelanda askerlerinin adeta istilasına uğraması Mısırlıların gururlarına dokunduğu kadar, Başkan Wilson'un 14 Noktası da Mısırlıların bağımsızlık ümitlerini kuvvetlendirdi. Hâlbuki savaştan sonra Mısır'ın bu konudaki ümitlerinin hiçbiri gerçekleşmedi. Bunun üzerine Said Zaglül'ün 1919 başlarında kurduğu Vafd Partisi bütün memlekette ayaklanma ve gösterilere başvurarak, İngiltere’ye karşı milliyetçi hareketin öncülüğünü ele aldı. İngiltere Zaglul ile diğer Vafd liderlerini Malta adasına sürdü. Fakat bu olay, ayaklanmayı yatıştıracağı yerde, büsbütün şiddetlendirdi. Bu durum karşısında İngilizler Zaglul'ü ve arkadaşlarını serbest bırakarak, onlarla, bir antlaşma düzeni üzerinde görüşmelere girişti. İngiltere'nin Mısır üzerindeki sıkı kontrolünden vazgeçmemesi ve Vafd liderlerinin de tam bağımsızlıkta ısrar etmeleri dolayısiyle, görüşmeler olumlu bir sonuç vermedi. 1921 yılında yine ayaklanmalar çıktı. Vafd Partisi ile anlaşamayacağını gören İngiltere, 28 Şubat 1922 de yayınladığı bir deklarasyonla, Mısır'ın bağımsızlığını ilan etti ve Hıdiv I. Fuat da bu deklarasyonu kabul ile Kral (Melik) unvanını aldı. İngiltere Mısır'ın bağımsızlığını ilan etmekle beraber, Mısır'ın Süveyş Kanalı'nın ve Mısır'daki yabancıların haklarının savunmasını üzerine alıyor ve Sudan üzerindeki kontrolünü elinde tutuyordu.

Arabistan:I. Dünya Savaşının ertesinde Arabistan yarımadasındaki en önemli gelişme Vahhabi devleti Suudi Arabistan'ın kurulması olmuştur. Müslümanlığın fanatik kolunu teşkil eden Vahhabiler, Suud ailesinin liderliğinde, yarımadanın batı kısmındaki Necd'e egemen bulunuyorlardı. Vahhabi'ler XİX'uncu yüzyılın başlarında Osmanlı Devletine karşı ayaklanmışlar ve Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa sekiz yıllık bir mücadeleden sonra Vahhabileri kontrol altına almaya muvaffak olmuştu. Lakin Osmanlı İmparatorluğunun zayıflaması ile bu kontrol da zayıfladı ve Necd Sultanı Abdülaziz İbni Suud, XX'inci yüzyılın başından itibaren, komşu kabilelerle mücadele ederek topraklarını genişletmeye başladı. İngiltere 1915 Aralık ayında Abdülaziz ile yaptığı bir anlaşma ile, Necd'in tarafsızlığı karşılığında, bu yeni sınırları tanıdı. İngiltere'nin arzusu, Abdülaziz'in İngiltere’yi Basra'da rahatsız etmemesiydi. Savaşla beraber, Necd Sultanı Abdülaziz ile Mekke Şerifi Hüseyin arasında bir rekabet başladı. Hüseyin, İngiltere ile yaptığı anlaşmalara dayanarak 1916 Ekiminde kendisini "Arap Memleketlerinin Kralı" ilan edince, bu rekabet daha da şiddetlendi. Savaştan sonra, Hüseyin'in bir oğlunun Irak, diğer bir oğlunun Ürdün ve kendisinin de Hicaz Kralı olması, Haşimi ailesine Arap dünyasında büyük bir ağırlık sağlıyordu. Abdülaziz bundan da hoşlanmadı. Nihayet, 3 Mart 1924 de Türkiye'de Hilafetin ilgası üzerine Hicaz Kralı Hüseyin'in 7 Mart 1924 de kendisini Halife ilan etmesi bardağı taşıran damla oldu. Abdülaziz 1924 Ağustosunda Hicaz'a savaş açtı. Ekim ayında Suud kuvvetleri Mekke’ye girdi. Hüseyin, oğlu Ali lehine tahttan feragat ederek, İngilizlerln yardımı ile Kıbrıs'a kaçtı. 1931'de de öldü. Oğlu Ali Abdülaziz'e karşı bir süre dayandıysa da, 1925 Aralık ayında Cidde'nin de Suudların eline geçmesiyle bütün Hicaz Abdülaziz'in eline düşmüş oluyordu. Abdülaziz İbni Suud, 1926 Ocak ayında kendisini "Hicaz Kralı " ilan etti. 1932'de de bütün bu topraklar üzerindeki Suud egemenliği Suudi Arabistan Krallığı adını aldı. Suudi Arabistan 1933 ve 1936 da Amerikan petrol şirketi Aramco'ya (Arabian-American Oil Company) petrol imtiyazları vermiştir ki, bu Birleşik Amerikan'ın Orta Doğu'ya girmesinin başlangıcını teşkil eder.
Arap yarımadasında Osmanlı Devletine en fazla sadakat gösteren Yemen olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu yıkıldıktan sonra Yemen'in bağımsızlığı fiili bir durum olarak ortaya çıkmıştır.

İran
1907 Anlaşması ile İran, İngiltere ile Rusya arasında nüfuz bölgelerine paylaşılmıştı. Rusya'da Çarlığın yıkılması üzerine, İngiltere tek başına İran üzerinde nüfuz kurma yoluna gitti ve İran'a 9 Ağustos 1919 da bir antlaşma imzalatmaya muvaffak oldu. Bu antlaşma ile İngiltere, İran'ın idare ve askeri teşkilatını düzenleme görevini üzerine alıyor ve ayrıca İran'a teknik ve mali alanlarda yardım vaadediyordu. 1923 yılında İran Harbiye Bakanı Ahmet Riza Han, bir hükümet darbesi yaparak başbakanlığı eline geçirdi. İran Şahı Ahmet'in dışarda bulunduğu bir sırada da, 1925 Ekiminde, Şah Ahmet'i tahttan indirerek, Kaçar ailesinin İran'daki egemenliğine son verdi. İran Meclisi Aralık 1925 de Ahmet Riza Han'ı İran Şehinşahı ilan etti. Riza Şah,. Riza Pehlevi'nin bu hükümet ve monarşi darbeleri ile amacı kendisine örnek aldığı Atatürk gibi, İran'da geniş ve köklü reformlar yaparak memleketi batılılaştırmaktı. Gerçekten, İran'da pek çok reformları ve batılılaşma hareketlerini gerçekleştirdi. Din adamlarının nüfuzunu kıramamakla beraber, özellikle eğitim alanında birçok yenilikler yaptı. Eğitim sisteminde vatanseverlik, milliyetçilik ve batılı düşüncenin yerleşmesine önem verdi. Orduyu düzenledi ve iyi bir disipline soktu. Kapitülasyonları kaldırdı. Ekonomik alanda, devletin müdahalesi ile birçok işler yaptı. Atatürk ve Türkiye ile yakın ve samimi münasebetler kurdu.

Afganistan
Afganistan 1880 Temmuzunda İngiltere ile imzaladığı bir anlaşma ile bu devletin nüfuz ve himayesi altına girmişti. I.Dünya Savaşından sonra Afganistan kendisini İngiltere'nin nüfuz ve vesayetinden kurtarmaya muvaffak oldu. Bir takım taht mücadelelerinden sonra 1919 Şubatında Afganistan tahtına geçen Emir Amanullah koyu bir İngiliz düşmanıydı. Amanullah, Emir olur olmaz, 1919 Mayısında İngiltere’ye karşı savaş ilan edip, ordusu ile Hindistan'a yürüdü. Amanullah'ın hareketi İngiltere için tehlikeli bir dert oldu. Ancak 140.000 kişilik bir kuvvet kullandıktan ve 16 milyon İngiliz lirası harcadıktan sonra Amanullah'ı Hindistan'dan çıkardı. Fakat 8 Ağustos 1919 da yapılan Ravalpindi Antlaşması ile de, Afganistan'ın tam bağımsızlığını tanıyarak bu memleketten çekilmek zorunda kaldı. Sovyetlerin Türkistan, Özbekistan, Türkmenistan, Hive ve Buhara'yı bolşevikleştirmek için kullanmış oldukları sert usuller, buralardaki Türk halkların ayaklanmalarına sebep oldu ve birçok Türkler Bolşeviklerden kaçarak Afganistan'a sığındılar.. Afgan hükümdarı Amanullah da, Riza Şah'ın İran'da yaptığı gibi, Atatürk'ü kendisine örnek alarak memleketi batılılaştırmak için 1923'den itibaren faaliyete geçti. Memlekette birçok reformlar yaptı. Özellikle eğitim ve kültür reformlarına önem verdi. Bu reformlar için Almanya ve Türkiye'den uzmanlar getirtti. Lakin yapmış olduğu reformlar, memleketteki koyu dindarcılığın tepkisi ile karşılaştı ve 1928 Kasımında mollalar ve muhafazakâr kabileler ayaklandılar. Amanullah memleketten kaçmak zorunda kaldı. Habibullah Gazi muhafazakâr unsurların temsilcisi olarak idareyi eline aldı ve Amanullah'ın bütün reformlarını kaldırttı. Lakin Habibullah'ın idaresi de diktatörlüğe dayandığından, yeniden ayaklanmalar çıktı ve nihayet Muhammed Nadir Han 1929 Ekiminde Afganistan Krallığını eline geçirdi. Muhammed Nadir, genel olarak Amanullah'ın yolundan gitti. Yalnız, reformlara devam etmekle beraber, bunları mollaları ve dindarları ürkütmeden yaptı. Türkiye ve Almanya ile yakın münasebetlere o da devam etti. Muhammed Nadir, 1933 Kasımında şahsi düşmanlarından biri tarafından öldürüldü. Fakat memlekette herhangi bir karışıklık çıkmadan, hükümdarlığı oğlu Muhammed Zahir Şah üzerine aldı. 1941 de İran'ın İngiltere ve Sovyet Rusya tarafından işgali üzerine Afganistan da bu iki devletin baskısı altında kaldı ve bu baskı üzerine memleketteki bütün Alman uzman ve teknisyenlerini çıkarmak zorunda kaldı. İİ'inci Dünya Savaşından sonra Afganistan tekrar Sovyet nüfuzu altına düşmüştür.

1923–1939 TÜRK DIŞ POLİTİKASI
A- 1923–30 YILLARI ARASI: Bu dönemde Lozan’dan kalan sorunların çözülmesine çalışılmıştır.

1. Musul Meselesi
. Musul Misak-ı Milliye göre sınırlarımız içinde olmasına rağmen bu mesele Lozan’da çözümlenemedi. İngiliz ve Türk heyetleri 1924’te Haliç Konferansı ile İstanbul’da görüşmelere başladı. İngiltere Hakkari vilayetinin de Irak sınırları içinde olduğunu ileri sürdü. Sorun Milletler Cemiyetine götürüldü. Lahey Adalet Divanında görüşülen Musul Sorunu İngilizlerin isteklerine göre ele alındığından çözümlenemedi. İngiltere Musul meselesinde kârlı çıkabilmek ve Türkiye’nin askeri harekâtını engelleyebilmek için Şeyh Sait ayaklanmasını destekledi. Şeyh Sait Ayaklanması Türkiye’nin harekât kabiliyetini sınırlayınca taraflar arasında 5 Haziran 1926’da Ankara Antlaşması imzalandı. Buna göre
1. Musul Irak’a verilecek, Hakkâri Türkiye’de kalacak. 2. Irak petrol gelirlerinin % 10’nu 25 yıl süre ile Türkiye’ye verecek.(Bu hisse 500.000 sterline terk edildi.) 3. Türkiye Irak sınırı son şeklini aldı.

2. Yabancı Okullar, Dış Borçlar, Adana-Mersin Demiryolu Anlaşmazlığı (Fransa ile olan sorunlar)
. Tevhid-i Tedrisat ile bütün okullar M.E. B.’e bağlandı. 1926 yılında çıkarılan Maarif Teşkilatı kanunu ile yabancı okullardaki Tarih, Coğrafya ve Türkçe derslerinin Türk öğretmenler tarafından okutulması ve Türk müfettişlerce denetlenmesi karara bağlandı. Başta Fransa olmak üzere bazı Avrupa Devletleri ve Papalık bu karara karşı çıktı. Türkiye özellikle Fransa’ya Yabancı Okullar meselesinin kendi iç sorunu olduğunu ileri sürmüş, yabancı devletlerle görüşmeyi reddetmiş ve yabancı okullar sorunu çözümlenmiştir.
. Lozan Antlaşmasında Osmanlı Devleti’nin borçlarının nasıl ödeneceği karara bağlanmıştı. 1928’te Fransızlarla bir antlaşma yapılarak ödenecek borç miktarı ve şekli belirlendi. Türkiye’nin üzerine düşen borcun ödemesi 1982 yılına kadar devam etmiştir.
. Adana-Mersin demiryolu bir Fransız şirketi tarafından idare ediliyordu. Bu durum bağımsızlığa aykırı idi. Türkiye kapitülasyonların izlerini silmek için bu demiryolunu satın almıştır.

3. Nüfus Mübadelesi
. Lozan Antlaşmasına göre; Türkiye içerisindeki Rumlarla, Yunanistan’daki Türkler karşılıklı yer değiştirecekti. (Batı Trakya’daki Türkler ile İstanbul’daki Rumlar hariç) Fakat Yunanistan, İstanbul’da daha fazla Rum bırakmak isteyince olay Lahey Adalet Divanına götürüldü. Buna rağmen kesin çözüme kavuşturulamadı. Tarafların karşılıklı birbirlerinin mallarına el koymaları üzerine 1926’da bir antlaşma imzalandı. 10 Haziran 1930 tarihinde yapılan antlaşma ile Türk-Yunan sorunu ortadan kalkmış, daha sonra da Venizolos’un Türkiye’ye yaptığı ziyaretle bu dostluk pekişmiştir. Bu antlaşma ve yakınlaşma balkan Antantının yapılmasına ortam hazırlamıştır.
. Türkiye ile Yunanistan arasında ortaya çıkan bir diğer uyuşmazlık da İstanbul’da ikamet eden Ortodoks Kilisesi Patriği sorunudur. Türkiye bu patriği ülke dışına çıkarmak istemiş, ancak Yunan ve batı dünyasından tepki almıştır. Sonradan varılan antlaşmaya göre patriğin politikaya karışmaması şartıyla İstanbul’da kalmasına izin verilmiştir.
NOT: Türk-Yunan ilişkileri aksamadan ve bozulmadan 1954 yılına kadar sürdü. Kıbrıs sorununun ortaya çıkması ile bozuldu.

4. Türkiye-Faşist İtalya
. İki ülke arasında 1928’te Tarafsızlık ve Uzlaşma antlaşması imzalandı. Ancak İtalya’da Faşizmin egemen olması ve İtalya’nı yayılmacı politikası Türk İtalyan ilişkilerini zayıflatmıştır.

5. Türkiye-SSCB
. Musul sorunu Türkiye ile İngiltere’yi karşı karşıya getirmiş, Türkiye ile SSCB’yi birbirine yakınlaştırmıştır. Bu yakınlaşma 17 Aralık 1925 Türk-Sovyet Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşmasının imzalanması ile olmuştur. 3 yıl süre için imzalanan antlaşma ile taraflar birbirlerine saldırmayacak, taraflardan birine yöneltilen bir askeri harekât halinde diğer devlet tarafsız kalacak 1923 -30 yılları arasında Türk-Sovyet ilişkileri dostane bir şekilde devam etmekle birlikte Sovyetler Birliği bu tarihten sonra Türkiye’nin dayandığı tek büyük devlet olmaktan yavaş yavaş çıkmaya başlamıştır.

6. Doğulu Devletlerle İlişkiler
. 2 Mayıs 1928’de Ankara’da Türk-Afgan Dostluk ve İşbirliği antlaşması imzalandı.
. Türk-İran arasında sınır uyuşmazlıklarını halletmek için 22 Nisan 1926’da Güvenlik ve Dostluk antlaşması imzalandı.
NOT: Bu devrede Türkiye harbi kanun dışı sayan Briand ve Kellogg Paktına katılmış, milletler arası alanda barış politikasının hararetli savunucusu olmuştur.





B–1930–39 DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI
. Bazı devletlerin yayılmacı politikası, Türkiye’yi bazı tedbirler almaya yöneltmiştir.
1. Milletler Cemiyetine Giriş (18 Temmuz 1932)
. Milletler Cemiyeti I. Dünya Savaşından sonra Paris barış konferansında A.B.D. başkanı Wilson’un isteği üzerine kurulmuştu. Cemiyetin temel amacı dünya barışının devamını sağlamak ve uluslar arası anlaşmazlıkları çözmekti. İspanya’nın teklifi ile Türkiye cemiyete üye olmuş; 1934’te konsey üyeliğine seçilmiştir.

2. Balkan Antantı (9 Şubat 1934)
. II. Dünya Savaşı öncesinde İtalya ve Almanya’nın yayılmacıpolitika izlemeleri ve silahlanmaları üzerine balkan devletlerinin sınırlarını güvence altına almak için oluşturdukları topluluktur. Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya katılmıştır. Bu ülkeler birbirlerinin sınırlarını koruyacak ve aralarında gizli antlaşma yapmayacaklardı. Bu antant ile Türkiye sınırını güvence altına almış oldu. NOT: Bulgaristan yayılmacı politikası nedeniyle bu pakta katılmadı. II. Dünya Savaşının başlamasıyla geçerliliğini yitirdi.

3. Montrö Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936)
. Boğazların yönetimi, Lozan Antlaşmasına göre Türklerin başkanlığındaki bir komisyona bırakılmıştı. Boğazlar komisyonunun diğer üyeleri ise İngiltere, Japonya, Fransa ve İtalya idi. Ancak dünya barışını tehdit eden olaylar nedeniyle Türkiye Milletler Cemiyetine başvurarak boğazların idaresinin tamamen kendisine verilmesini istedi.
Nedenleri
. Boğazların silahsız olması
. Milletler Cemiyetinin, boğazların güvenliği hakkında verdiği garantinin yetersiz olması.
. İtalya ve Almanya’nın yayılmacı politikaları
Sonuç:
1. Milletler Cemiyeti 20 Temmuz 1936’da boğazların yönetimini tamamen Türkiye’ye verdi. Böylece boğazlarda Türk hâkimiyeti tamamen sağlanmış oldu.
2. Türkiye boğazların her iki tarafını silahlandırabilecekti.
3. Ticaret gemileri rahatça geçebilecek. Savaş zamanında boğazlar kapatılacak. Savaş gemilerinin geçişi belli şartlara göre olacak
4. 20 yıl süre ile geçerlidir. ( bu süre günümüze kadar uzatılmıştır.)
NOT: Milli hâkimiyeti sınırlandıran engel ortadan kalmıştır. Bu antlaşma sonrası Rusya ile ilişkiler bozulurken İngiltere ile yakınlaşma gerçekleşmiştir.

4. Sadabat Paktı (8 Temmuz 1937)
. 1935’te İtalya’nı Habeşistan’a saldırması Doğu Akdeniz’de güvenliğitehlikeye düşürmüştü. Bu gelişme üzerine Türkiye, İran, Irak ve Afganistan ile Sadabat Paktını imzaladı.
Sonuç
1. Dört devlet dostluk ilişkilerini devam ettireceklerini, Milletler Cemiyeti ile Kellog Paktına bağlı kalacaklarını birbirlerinin iç işlerine karışmayacaklarını, birbirlerine karşı saldırıda bulunmamayı, hudutların korunmasını taahhüt etmişlerdir.
NOT: Balkan Antantı ile batı sınırımız, Sadabat Paktı ile doğu sınırımız güvence altına alınmıştır.

5. Hatay’ın Anavatana Katılması (30 Nisan 1939)
. 1921 Ankara Antlaşması ile Hatay, Fransız himayesinde özerk (iç işlerinde serbest) bir yönetime kavuştu.
1936’da Suriye’nin bağımsızlığına kavuşmasıyla Hatay sorunu tekrar ortaya çıktı. Hatay Millet Cemiyetinin gözetiminde yapılan seçimler sonucu 1938’de Hatay Bağımsız Devleti kuruldu. 10 aylık bağımsızlıktan sonra Hatay Meclisi Türkiye’ye katılma kararı aldı.
NOT: Atatürk dönemi dış politikasının en son gerçekleşen olayıdır. Büyük devletler II. Dünya Savaşı ile uğraştıklarından bu olaya karışamadılar.
NOT: Hatay; Misak-ı Milli karaları doğrultusunda sınırlarımıza dâhil edilen son toprak parçasıdır.

6. Türkiye-Almanya
Türk-Alman ilişkileri 1936 yılına kadar özellikle ekonomik alanda gelişerek devam etmiştir. Ancak Almanya’nın ilk önce Avusturya’yı ilhakı sonrasında Çekoslovakya’dan Südet bölgesini koparması ve yayılmacı politikasına devam etmesi (Hayat Sahası: Hitlerin ele geçirmek istediği yerler) Balkanlarda kurulmuş olan Balkan Antantını zayıflatmaya başlamıştı. Bu sebeplerden dolayı iyi olan Türk-Alman ilişkileri zayıflamaya başlamıştır.

UZUNKÖPRÜ LİSESİ TARİH ÖĞR.
HAKAN KAŞKAVAL